dr Mieczysław Chęciek
nauczyciel akademicki
Państwowa Wyższa Szkoła
Zawodowa w Raciborzu
O początkach poradnictwa psychologiczno – pedagogicznego
(z okazji 40.lecia Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Wodzisławiu Śląskim)
Pisząc o działaniach związanych z tworzeniem zrębów poradnictwa psychologiczno – pedagogicznego w Polsce, nie sposób uniknąć skupienia się w tym miejscu przede wszystkim na aktywności, jaką na tym odcinku wykazał Śląsk, a Ziemia Wodzisławska miała w tym szczególny swój udział.
Znaczącą rolę w kształtowaniu się myśli poradnictwa psychologicznego na Śląsku odegrał utworzony w 1928 roku w Katowicach Instytut Pedagogiczny, w ramach którego zorganizowano sekcję psychologiczną zajmującą się kształceniem przyszłych kierowników szkolnych ognisk psychologicznych. W 1933 roku powstała przy Instytucie Szkolna Poradnia Psychologiczna, jako warsztat pracy psychologa szkolnego przypisanego Śląskiemu Urzędowi Wojewódzkiemu (Kronika Instytutu…,1936). Początkowo w Poradni Psychologicznej były zatrudnione trzy osoby: psycholog, pedagog do spraw wychowawczych i lekarz psychiatra. Wcześniej, bo już w 1932 roku w gmachu Śląskich Technicznych Zakładów Naukowych uruchomiono Instytut Porady Zawodowej (wykonywał on m.in. badania psychotechniczne dla przemysłu i rzemiosła), Poradnię dla Dziewcząt (tzw. Służby Obywatelskiej, Poradnia prowadziła badania dziewcząt do pod kątem kierowania ich do różnych typów szkół). Do zadań Szkolnej Poradni Psychologicznej należały działania, jak (m.in.) selekcja dzieci do szkół specjalnych, do zakładów opiekuńczych, selekcja kandydatów do gimnazjum, badania psychologiczne, pedagogiczne i lekarskie tzw. trudnych przypadków, poradnictwo zawodowe dla maturzystów, prowadzenie zajęć z dziećmi trudnymi wychowawczo w świetlicy obserwacyjnej.
W 1936 roku nastąpiła zmiana nazwy placówki na Szkolną Poradnię Psychologiczno – Lekarską. Interesujące dla Czytelnika mogą być sformułowania zadań i celów Poradni, które zostały w dodatku do czasopisma Chowanna – Sprawy szkolne na Śląsku, Współpraca Szkolnej Poradni…(1938, s. 77-80). Według informacji zawartych tamże Poradnia zajmowała się dziećmi sprawiającymi trudności wychowawcze i w nauce. Stąd do Poradni należało kierować dzieci i młodzież w celu m.in. określenia poziomu rozwoju umysłowego, uzdolnień itp., dzieci z anomaliami słuchu i wzroku, z wadami mowy, dzieci nadmiernie pobudliwe, płaczliwe, apatyczne, awanturnicze, z zaburzeniami wyobraźni, dzieci i młodzież
z trudnościami wychowawczymi (np. kradzieże, włóczęgostwo itp.). W dodatku tym zostały szczegółowo określone procedury kierowania dzieci i młodzieży do Poradni (m.in. przesłanie przez szkołę do Poradni wypełnionego przez nauczyciela – wychowawcę kwestionariusza,
w którym zawarte były różnorodne informacje o problemach dydaktyczno – wychowawczych dziecka i o jego środowisku rodzinnym, co ułatwiało pełniejszą diagnozę psychologiczną
i lekarską oraz ustalenie środków zaradczych). Dane zawarte w kwestionariuszu stanowiły największą tajemnicę Poradni.
Analizując działania Poradni sprzed ponad siedemdziesięciu lat (na odcinku współpracy ze szkołą i rodzicami) odnosi się wrażenie, że wiele z nich nie straciło na swej aktualności.
Okres po drugiej wojnie światowej i jego polityczne uwarunkowania w tej części Europy Środkowo – Wschodniej, w tym w Polsce nie sprzyjały działalności psychologicznej na rzecz dzieci i młodzieży. Pierwsza Poradnia Zawodowa na Śląsku działała w latach 1947 – 1950 przy Urzędzie Zatrudnienia w Katowicach (z filiami w Chorzowie i Sosnowcu). Rozporządzeniem Sekcji Poradnictwa Zawodowego przy Ministerstwie Oświaty utworzono
w Katowicach z dniem 1 marca 1957 roku Poradnię Zawodową dla Młodzieży (później
o nazwie Poradnia Psychologiczna dla Młodzieży), która podlegała Kuratorowi Okręgu Szkolnego Katowickiego. Poradnia ta obejmowała swoim zasięgiem działań wszystkie szkoły w województwie Katowickim, w tym szkoły obecnego Powiatu Wodzisławskiego.
Równolegle z tworzącą się w 1957 roku Poradnią Zawodową (Psychologiczną), po krótkim okresie dyskusji, Towarzystwo Przyjaciół Dzieci w porozumieniu z Ministerstwem Oświaty przystąpiło do organizowania pierwszych w kraju poradni społeczno – wychowawczych TPD. Podstawowym zadaniem tych poradni było udzielanie porad i pomocy dzieciom z różnymi problemami wychowawczymi i w nauce, ich rodzicom oraz szkole.
W latach 1957 – 1964 w województwie katowickim działało pięć takich placówek.
Rozporządzeniem Ministra Oświaty z 1 sierpnia 1964 roku dotychczasowe poradnie społeczno – wychowawcze TPD i poradnie psychologiczne miały się połączyć w poradnie wychowawczo – zawodowe. Poradnie miały skupiać swoją działalność wokół dwóch działów, tj. wychowawczego i zawodowego. Do zadań działu wychowawczego należało m.in. udzielanie szkołom i innym placówkom oświatowo – wychowawczym oraz rodzicom specjalistycznej pomocy w określaniu i zapobieganiu różnorodnym problemom wychowawczym i dydaktycznym dzieci przedszkolnych i uczniów różnych szkół, w tym szkół specjalnych. Zadaniem działu zawodowego było rozwiązywanie problemów związanych z orientacją zawodową i szeroko pojętym poradnictwem zawodowym dla młodzieży, w tym dla młodzieży niepełnosprawnej.
Pierwsza poradnia wychowawczo – zawodowa na Śląsku uruchomiła swoją działalność w Katowicach 1 września 1966 roku i przyjęła nazwę jako Wojewódzka Poradnia Wychowawczo – Zawodowa, której zaczęły podlegać pod względem merytorycznym tworzące się w terenie powiatowe poradnie wychowawczo – zawodowe.
Orzeczeniem organizacyjnym Wydziału Oświaty Powiatowej Rady Narodowej
w Wodzisławiu Śląskim i decyzją Kuratorium Okręgu Szkolnego w Katowicach powołano do życia z dniem 1 września 1968 roku Poradnię Wychowawczo – Zawodową w Wodzisławiu Śląskim. Poradnia jako placówka oświatowo – wychowawcza typu specjalnego objęła swoją działalnością dzieci i młodzież od 6 – 16. roku życia. Do jej zadań należała m.in. pomoc placówkom oświatowym w rozwiązywaniu trudności wychowawczych, wykrywanie przyczyn niepowodzeń w nauce, właściwe kierowanie młodzieży do szkół zawodowych i na wyższe uczelnie, popularyzacja wiedzy psychologicznej.
Organizatorem Poradni i jej pierwszym dyrektorem był pedagog mgr Stanisław Czech. Jego niesamowita pasja zawodowa, wiedza pedagogiczno – psychologiczna, wysoka osobista kultura pozwoliły w szybkim tempie pozyskać do pracy grono młodych, kompetentnych psychologów, pedagogów, a później także logopedów. Pomimo trudności lokalowych, zatrudniani sukcesywnie specjaliści nie tracili energii zawodowej, realizując wiele statutowych działań bezpośrednio w przedszkolach, szkołach i innych placówkach (np. dom dziecka). Jednymi z pierwszych zatrudnionych fachowców byli – poza dyrektorem – mgr Helena Romańska – Weiss, psycholog, dr Alojzy Babilas, psycholog, mgr Łucjan Goik, pedagog. W drugim roku działalności kadrę placówki zasilili m.in. mgr Renata Martyka, psycholog i dr Mieczysław Chęciek, pedagog (a później logopeda). Nie sposób, ze względu na ograniczone ramy artykułu, wymieniać w tym miejscu kolejnych specjalistów.
Warto podkreślić, że od początku działania placówki pracownicy pedagogiczni mieli duże możliwości podnoszenia swoich kwalifikacji, kończąc różnorodne specjalistyczne studia, czy też uczestnicząc w różnorodnych formach doskonalenia zawodowego. Nawiązywali wiele zawodowych i naukowych kontaktów, współuczestniczyli w tworzeniu wojewódzkich czy też ogólnopolskich struktur stowarzyszeń naukowo – zawodowych
i uczestniczyli bardzo aktywnie w ich pracach (np. Polskie Towarzystwo Logopedyczne, Polskie Towarzystwo Psychologiczne). Już w 1972 roku została opublikowana w zacnym czasopiśmie Chowanna (nr 3), wydawanym już przed drugą wojną światową praca Mieczysława Chęćka Losy dzieci i młodzieży korzystających z porad Poradni Wychowawczo – Zawodowej w Wodzisławiu Śląskim. Mieczysław Chęciek obejmując funkcję dyrektora Poradni w 1975 roku w pełni kontynuował dzieło swojego poprzednika, mgr. Stanisława Czecha. Razem z powołaną na stanowisko zastępcy dyrektora, mgr Alicją Kominek, pedagogiem starali się, aby Poradnia Wodzisławska funkcjonowała na wysokim poziomie merytorycznym, co przekładało się na zdobywanie przez pedagogów i psychologów oraz logopedów najnowszej wiedzy fachowej i dzieleniu się nią na różnorodnych konferencjach
i warsztatach szkoleniowych regionalnych, czy też o zasięgu ogólnopolskim oraz światowym. Spora grupa pedagogów, psychologów i logopedów uzyskała pierwszy, drugi i trzeci stopień specjalizacji zawodowej, niektórzy za swoją wybitną aktywność zawodową i naukową zostali odznaczeni wysokimi odznaczeniami, m.in. Brązowym, Srebrnym i Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem Edukacji Narodowej, czy też Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
Nazwa Poradni Wychowawczo – Zawodowej, czy też później Psychologiczno – Pedagogicznej w Wodzisławiu Śląskim ulokowana jest na dziesiątkach artykułów
w czasopismach i pracach psychologiczno – pedagogicznych i logopedycznych wydanych
w kraju, ale także i za granicą.
Z dniem 1 września 1993 roku na mocy Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej poradnie wychowawczo – zawodowe zostały przekształcone w poradnie psychologiczno – pedagogiczne.
Bibliografia (wybór):
Chęciek, M. (1972). Losy dzieci i młodzieży korzystających z porad Poradni Wychowawczo – Zawodowej w Wodzisławiu Śląskim. Chowanna, z. 3, s. 372-379.
Chęciek, M., Nowakowska-Kempna, I. (1996). Z historii logopedii na Śląsku. Logopedia, 23, s. 57-67.
Chęciek, M., Kominek, A. (1988). O działalności Poradni Wychowawczo – Zawodowej w Wodzisławiu Śląskim w latach 1968-1988 (periodyk).
Chęciek, M., Axenti, A. (1997). Poradnictwo psychologiczno – pedagogiczne na Śląsku. Problemy Poradnictwa Psychologiczno – Pedagogicznego, 1(6), s. 101-112.
Chęciek, M., (1984). Efekte der Psychophisiologischen der Therapiemethode der Stotternden Kindern und Jungendlichen im Alter von 7-18 Jahren, Proceedings – 19 Congress of the International Association of Logopedics and Phoniatrics, s. 636-641, Edynburg – Londyn (Wielka Brytania),
Gaj, G. (1978). Miejsce poradnictwa wychowawczo – zawodowego w nowym systemie edukacji narodowej. Chowanna, z. 4.
Jóźwik, W. (2006). Poradnia Psychologiczno – Pedagogiczna w Wodzisławiu Śląskim. Praca magisterska – Akademia Pedagogiczna w Krakowie.
Kronika Instytutu Pedagogicznego. Szkolna Poradnia Psychologiczna przy Instytucie Pedagogicznym w Katowicach (1936). Chowanna, z. 7.
Papuziński, S. (1964). Poradnie społeczno – wychowawcze TPD i próba oceny ich działalności. Studia Pedagogiczne t. XII: Problemy Opiekuńcze.
Szkolna Poradnia Psychologiczno – Lekarska przy Instytucie Pedagogicznym w Katowicach (sprawozdanie z działalności w r.szk. 1936-37 i program pracy na r.szk. 1937-38). (1938). Chowanna, z. 1-2.
