Zdecydowana większość dzieci zgłaszanych do poradni z uwagi na zaburzenia bądź opóźnienia w rozwoju mowy, konsultowana jest również przez fizjoterapeutę, w celu oceny jakości napięcia mięśniowego, jego dystrybucji oraz prezentowanych wzorców postawy.
Szczególnym wskazaniem do poszerzenia diagnostyki, są informacje zawarte w wywiadzie diagnostycznym, związane z obciążeniami okołoporodowymi, wadami rozwojowymi (np.rozszczep wargi i podniebienia), nieprawidłowościami w rozwoju psychoruchowym w okresie niemowlęcym takimi jak: zaburzenia napięcia mięśniowego, asymetrie ułożeniowe, czy też trudnościami ze spożywaniem pokarmów. Utrzymujące się nieprawidłowości m.in. stale otwarta buzia, nieprawidłowy tor oddychania, problemy z kontrolą śliny, powinny być również sygnałem alarmującym i zaleceniem do odbycia konsultacji fizjoterapeutycznej.
Ocena postawy dokonywana jest między innymi na podstawie analizy ustawienia kluczowych części ciała (głowy, barków, miednicy) względem siebie i względem osi ciała. Biorąc pod uwagę etiologie wad postawy, bazując na koncepcji neurorozwojowej, należałoby uznać, że przyczyną ich powstawania jest zaburzenie mechanizmu odruchu postawy.
Koncepcja neurorozwojowa zakłada, że przy prawidłowo funkcjonującym ośrodkowym układzie nerwowym rozwinie się właściwie działający mechanizm odruchu postawy (mechanizm antygrawitacyjny), który zawiera zależne od siebie składowe: prawidłowe napięcie posturalne, unerwienie reciprokalne oraz właściwe wzorce posturalne i motoryczne. Kontroluje on postawę ciała podczas wykonywania różnorodnych czynności ruchowych oraz umożliwia płynne, ekonomiczne i efektywne ich wykonywanie.
Jedynie właściwe podstawowe napięcie posturalne umożliwia aktywność w prawidłowych wzorcach motorycznych, dzięki czemu możliwy jest dalszy postęp w procesie centralnej stabilizacji ciała i stopniowego osiągania coraz to wyższych pozycji, z jednoczesnym kształtowaniem prawidłowej postawy ciała. W związku z czym, stan obniżonego napięcia posturalnego będzie powodował zaburzenie funkcjonowania pozostałych składowych omawianego mechanizmu, skutkując pojawieniem się różnego rodzaju kompensacji, w celu uzyskania stabilizacji ciała. Można wskazać dwa specyficzne rodzaje kompensacji:
- kompensacja czynna - charakteryzująca się podwyższonym napięciem w częściach dystalnych w celu uzyskania stabilizacji,
- kompensacja bierna - stabilizacja ciała osiągana poprzez poszerzenie płaszczyzny podparcia w częściach dystalnych.
W wyniku zaburzonej integracji pracy mięśni posturalnych, w celu ustabilizowania ciała, pojawia się dominacja jednego rodzaju napięcia nad drugim, przekładając się na nieprawidłowe wzorce postawy m.in takie jak:
- plecy okrągłe - charakterystyczną cechą tej wady jest nadmierne wygięcie kręgosłupa ku tyłowi;
- plecy wklęsłe - istotą tej wady jest pogłębienie lordozy lędźwiowej (czyli fizjologicznego wygięcia ku przodowi odcinka lędźwiowego kręgosłupa). Postawa charakteryzuje się zwiększeniem przodopochylenia miednicy, uwypukleniem brzucha i pośladków. Ukształtowanie i wielkość lordozy lędźwiowej są zmienne, zależne od takich czynników jak: budowa i ustawienie miednicy, kości krzyżowej, napięcie i długość mięśni odpowiedzialnych za stabilizację stawu biodrowego czy ruchomość kifozy piersiowej, wiek, typu somatyczny. W hiperlordozie lędźwiowej mogą pojawiać się zaburzenia pracy przepony, narządów wewnętrznych, ból okolicy lędźwiowej, problemy z krążeniem, miesiączkowaniem oraz nieprawidłowy chód;
- plecy okrągło-wklęsłe - wada ta charakteryzuje się połączeniem dwóch zniekształceń kręgosłupa pleców wklęsłych i okrągłych, zatem sylwetka osoby z tą wadą będzie zawierała w sobie nieprawidłowości obserwowane u obydwu grup. Zaliczamy do nich: pochylenie głowy ku przodowi, spłaszczenie i zapadnięcie klatki piersiowej, powiększenie lordozy szyjnej, uwypuklenie brzucha i pośladków, pogłębienie lordozy lędźwiowej, zwiększenie przodopochylenia miednicy oraz lekkie zgięcie w stawach łokciowych i kolanowych. Pierwotną przyczyną wady jest zwiększony kąt przodopochylenia miednicy, co wpływa na pogłębienie lordozy lędźwiowej i przez kompensację odcinkową prowadzi do pogłębienia kifozy piersiowej;
- plecy płaskie - istota wady polega na braku lub spłaszczeniu fizjologicznych wygięć kręgosłupa, z zachowaniem jego prawidłowej ruchomości. Brak fizjologicznych krzywizn kręgosłupa prowadzi do złej amortyzacji wstrząsów, co może objawiać się występowaniem bólów głowy, przeciążeń i zmian zwyrodnieniowych kręgów. Istnieje również większa podatność na powstawanie bocznych skrzywień kręgosłupa. Skutkiem jest również nieprawidłowe funkcjonowanie narządów wewnętrznych oraz ograniczona ruchomość
i pojemność klatki piersiowej; - skolioza - według Scoliosis Research Society, skoliozą jest wygięcie kręgosłupa, którego kąt mierzony metodą Cobba na zdjęciu RTG, wykonanym w pozycji stojącej, wynosi co najmniej 10°.
Przyczyny powstawania wad są różne. Dzielą się na dwie zasadnicze grupy:
- wady wrodzone: pochodzenia osteogennego, miogennego, neurogennego;
- wady nabyte: rozwojowe, nawykowe.
Wpływ napięcia posturalnego na powstanie wad postawy.
Wielu autorów reprezentujących teorię neurorozwojową uznaje istnienie ścisłego związku między wadami postawy a zaburzeniami neurorozwojowymi w pierwszym roku życia. Już w okresie niemowlęcym występują takie nieprawidłowości jak: zaburzenia ruchowe pochodzenia ośrodkowego, zaburzenia centralnej koordynacji nerwowej czy nieprawidłowe wzorce ułożenia
i ruchu. Dziecko z wyżej wymienionymi problemami będzie budowało na bazie nieprawidłowych doświadczeń dalsze umiejętności, rozwijając kompensacyjny mechanizm antygrawitacyjny, którego skutkiem będzie widoczna wada postawy.
Diagnozując dzieci w wieku wczesnodziecięcym, przedszkolnym oraz szkolnym zauważa się korelacje wad postawy z współistniejącymi wadami zgryzu i wadami wymowy.
Brak prawidłowego wyrównania posturalnego (wzajemnego ustawienia poszczególnych części ciała w pozycji statycznej i w ruchu we wszystkich płaszczynach) może prowadzić do powstawania nieprawidłowości w obrębie układu stomatognatycznego, będącego jednym z elementów całego narządu ruchu. Mechanizmy rozwoju twarzoczaszki uwarunkowane są postawą ciała i ustawieniem głowy. W wyniku nieprawidłowej dystrybucji napięcia mięśniowego, asymetrycznej czynności mięśni, asymetrycznego wzrostu tkanek twardych obserwuje się powstawanie wad zgryzu. Nieprawidłowy zgryz i anomalie zębowe wpływają na nieprawidłową artykulację głosek, zaburzenia w zakresie połykania i oddychania. Nawykowy ustny tor oddychania, hipotonia języka oraz obniżone napięcie mięśnia okrężnego warg współtowarzyszą wadom zgryzu.
Podsumowując, dzieci borykające się z wadą wymowy oraz nieprawidłowym zgryzem powinny być poddane diagnostyce fizjoterapeutycznej, w celu analizy postawy ciała, a w sytuacji prezentowania nieprawidłowych wzorców zaleca się jak najszybsze włączenie rehabilitacji ruchowej, w celu zapobiegania powstawania zaburzeń w układzie stomatognatycznym. Odpowiednio wcześnie poddany analizie potencjał napięcia, jakim dziecko predysponuje, pozwoli na szybkie włączenie odpowiednich terapii normalizujących napięcie, dając możliwość zbudowania prawidłowego potencjału sensomotorycznego, jednocześnie uniemożliwiając wytworzenie się nieprawidłowych kompensacyjnych mechanizmów kontroli postawy i ruchu.
Należy podkreślić, że nasz organizm jest jedną całością, a jego składowe części są silnie powiązane ze sobą i oddziałują jedna na drugą. Bazując na analizie problemu nie jako odrębnej jednostki, lecz jako konsekwencji ewentualnych innych dysfunkcji w organizmie, pozwoli na trafne wyznaczenie celów terapeutycznych w wyniku czego, możemy się spodziewać pozytywnych efektów terapii.
Opracowała : mgr Sabina Smuda
